Lời gửi đến ba mẹ đang lo lắng
Có lẽ trong những ngày gần đây, ba mẹ bắt đầu để ý thấy một vài điều khác biệt ở con:
– “Sao con vẫn chưa chịu gọi ba, gọi mẹ?”
– “Con ít khi nhìn thẳng vào mắt người đối diện, như thể con có thế giới riêng của mình.”
– “Sao con không chỉ tay hay không chia sẻ điều mình muốn?”
Mang theo những băn khoăn ấy, ba mẹ tìm kiếm thông tin, vừa lo lắng vừa bối rối, và đôi khi thấy mình thật cô đơn. Xin được nói với ba mẹ rằng: những cảm xúc đó hoàn toàn tự nhiên và rất đỗi bình thường.
Điều quan trọng là: ba mẹ không cần phải đối diện với tất cả những lo lắng này một mình. Bài viết này sẽ chia sẻ 4 bước cụ thể để ba mẹ có thể bình tĩnh, vững vàng hơn khi nhận thấy dấu hiệu sớm của rối loạn phổ tự kỷ.
Phát hiện sớm, hiểu rõ con và có hướng hỗ trợ phù hợp sẽ giúp con có cơ hội phát huy tối đa khả năng, xây dựng cuộc sống hạnh phúc và ý nghĩa. Chính việc ba mẹ chủ động tìm kiếm thông tin cũng đã là minh chứng cho tình yêu lớn lao, sự kiên cường và trách nhiệm dành cho con.
(Lưu ý: Đây không phải là tài liệu chẩn đoán y khoa, mà là những gợi ý đồng hành, giúp ba mẹ sắp xếp lại nỗi lo và tiến lên từng bước một cách an tâm hơn.)
Bước 1: Những dấu hiệu sớm ba mẹ cần lưu ý
Mỗi đứa trẻ có tốc độ phát triển riêng, vì vậy việc con hơi chậm hơn một chút chưa chắc đã là vấn đề. Tuy nhiên, nếu ba mẹ thấy một số dấu hiệu lặp đi lặp lại, kéo dài theo thời gian thì đó là lời nhắc nhở rằng chúng ta cần quan sát kỹ hơn.
Dưới đây là một số biểu hiện thường gặp theo từng giai đoạn phát triển của trẻ:
👶 Trẻ dưới 12 tháng (0 – 1 tuổi)
Ở giai đoạn này, trẻ thường bắt đầu giao tiếp với thế giới bằng ánh mắt, nụ cười, âm thanh ê a. Nếu con có những biểu hiện sau, ba mẹ nên lưu ý:
– Ít phản ứng khi gọi tên: Ví dụ, ba mẹ gọi tên con nhiều lần mà con không quay lại, dù thính giác bình thường.
– Ít giao tiếp mắt: Con hiếm khi nhìn vào mắt người khác, đặc biệt là khi được bế, cho bú, hoặc chơi đùa.
– Không/ít cười đáp lại: Khi người lớn trêu, cù lét, hoặc cười với con, con ít khi cười lại hoặc không có vẻ thích thú.
– Không chỉ tay hay vươn tay để được bế: Trẻ thường biết giơ tay khi muốn được ẵm, nhưng trẻ có dấu hiệu tự kỷ thường không làm điều này.
– Ít bập bẹ: Trẻ không hoặc rất ít phát ra những âm thanh ê a, gừ gừ để “nói chuyện” với ba mẹ.
👶 Trẻ từ 12 – 24 tháng (1 – 2 tuổi)
Đây là giai đoạn trẻ bắt đầu biết nói những từ đơn giản, sử dụng hành vi chỉ tay, và thích chơi cùng bạn bè. Nếu con có các dấu hiệu dưới đây, ba mẹ nên quan sát kỹ:
– Chưa biết chỉ tay: Trẻ bình thường hay chỉ vào đồ vật để xin, để chia sẻ, hoặc để gây sự chú ý. Trẻ tự kỷ thường không có hành vi này.
– Chậm nói: Đến 18 tháng mà vẫn chưa có từ đơn có nghĩa (như “ăn”, “bố”, “mẹ”).
– Không bắt chước: Trẻ ít bắt chước hành động, cử chỉ của người khác (ví dụ: không làm theo khi ba mẹ vỗ tay, vẫy tay).
– Ít quan tâm tới người khác: Không mấy hứng thú với bạn bè cùng lứa, thường thích tự chơi một mình.
– Khó giao tiếp bằng mắt khi được gọi hay khi chơi.
👧 Trẻ từ 2 – 3 tuổi
Ở tuổi này, trẻ thường đã biết nói câu ngắn, bắt đầu có trò chơi tưởng tượng, thích bạn bè và bắt đầu bộc lộ tính cách riêng. Những dấu hiệu cảnh báo có thể gồm:
– Chậm nói rõ rệt: Chưa nói được câu đơn giản, hoặc không thể ghép từ để diễn đạt.
– Nhại lời (echolalia): Thay vì trả lời câu hỏi, trẻ lặp lại y nguyên câu vừa nghe.
– Ít trò chơi giả vờ: Trẻ bình thường thường thích giả vờ nấu ăn, giả vờ làm bác sĩ, nhưng trẻ tự kỷ ít hoặc không có loại trò chơi này.
– Thích chơi một mình: Không biết cách chia sẻ đồ chơi, không biết chờ lượt.
– Khó thay đổi thói quen: Nếu có một nếp sinh hoạt quen thuộc (ví dụ: ăn cơm bằng một cái chén nhất định), trẻ sẽ phản ứng mạnh nếu bị thay đổi.
👦 Trẻ từ 3 tuổi trở lên
Khi lớn hơn, những dấu hiệu trở nên rõ ràng hơn, đặc biệt trong giao tiếp và hành vi xã hội:
– Giao tiếp kém: Không biết cách bắt chuyện, duy trì trò chuyện, hoặc thường nói về một chủ đề duy nhất mà trẻ quan tâm.
– Ít biểu lộ cảm xúc: Khó thể hiện niềm vui, buồn, giận, và khó hiểu được cảm xúc của người khác.
– Hành vi lặp đi lặp lại: Vẫy tay, xoay tròn, xếp đồ theo trật tự cố định.
– Quan tâm mạnh mẽ đến một lĩnh vực hẹp: Ví dụ, chỉ thích xe hơi, con số, bảng chữ cái và dành hàng giờ cho sở thích này.
– Khó thích nghi với thay đổi: Khi lịch sinh hoạt hoặc môi trường thay đổi (chuyển nhà, đổi lớp), trẻ dễ cáu gắt, la hét hoặc phản kháng.
💡 Lưu ý quan trọng
- Không phải cứ có 1–2 dấu hiệu là con chắc chắn bị rối loạn phổ tự kỷ. Một số trẻ chỉ đơn giản là chậm hơn so với bạn bè.
– Tuy nhiên, nếu ba mẹ thấy nhiều dấu hiệu kết hợp và kéo dài theo thời gian, thì nên đưa con đi khám chuyên khoa để được đánh giá chính xác.
– Càng phát hiện sớm, việc hỗ trợ càng có hiệu quả.
Tại trường/chúng tôi có Phiếu ghi chép quan sát để hỗ trợ phụ huynh. Nếu ba mẹ cần, hãy liên hệ – chúng tôi sẽ gửi mẫu để ba mẹ tiện theo dõi.
Bước 2: Đưa con đi thăm khám và đánh giá chuyên môn
Sau một thời gian quan sát, nếu ba mẹ vẫn thấy nhiều điểm đáng lo, thì bước tiếp theo là đưa con đến gặp chuyên gia tâm lý, bác sĩ nhi khoa hoặc chuyên khoa phát triển để được thăm khám.
Điều quan trọng cần ghi nhớ: chẩn đoán không phải là “dán nhãn”, mà chính là “điểm xuất phát” đầy hy vọng. Nó giúp ba mẹ hiểu rõ hơn về con và tìm ra phương án hỗ trợ phù hợp nhất.
Địa chỉ thăm khám tại TP. Hồ Chí Minh (tham khảo)
– Bệnh viện Nhi Đồng 1
– Bệnh viện Nhi Đồng 2
– Bệnh viện Tâm thần TP.HCM
Chi phí thăm khám: khoảng 150.000 – 300.000 đồng/lần. Biết trước mức phí cũng phần nào giúp ba mẹ yên tâm hơn về tài chính.
💡 Sau khi có chẩn đoán y khoa, việc thực hiện đánh giá giáo dục là bước rất hữu ích. Đánh giá này sẽ giúp ba mẹ hiểu con hơn: con học theo cách nào, khả năng giao tiếp ra sao, nhu cầu và thế mạnh nằm ở đâu. Từ đó, kế hoạch học tập và can thiệp được xây dựng sát thực tế và cá nhân hóa hơn.
Bước 3: Bắt đầu can thiệp sớm – mở cánh cửa đồng hành cùng con
Chẩn đoán không phải là dấu chấm hết. Thực ra, đó chính là khởi đầu cho hành trình mới: can thiệp sớm.
Can thiệp sớm không phải là “ép con thay đổi”, mà là giúp con khai mở những khả năng vốn có, phát triển kỹ năng giao tiếp, nhận thức và xã hội, đồng thời mang lại cho con cơ hội hòa nhập tốt hơn.
Một số cách cha mẹ có thể áp dụng tại nhà
– Thường xuyên gọi tên con, nói bằng câu ngắn gọn, dễ hiểu.
– Chơi những trò tạo cơ hội giao tiếp mắt (ví dụ: ú òa, chuyền bóng).
– Cùng tham gia trò chơi con yêu thích, để chia sẻ mối quan tâm với con.
– Tạo thói quen sinh hoạt ổn định, dễ đoán trước, để con có cảm giác an toàn.
Chi phí tham khảo tại TP. HCM
– Can thiệp cá nhân: khoảng 200.000 đồng/giờ trở lên
– Can thiệp tại trung tâm: từ 5.000.000 – 15.000.000 đồng/tháng
(Trong các bài viết tiếp theo, chúng tôi sẽ phân tích chi tiết hơn sự khác biệt giữa can thiệp tại nhà, trung tâm và cách lựa chọn phù hợp.)
Bước 4: Chăm sóc sức khỏe tinh thần của chính ba mẹ
Hành trình đồng hành cùng con có thể khiến nhiều cha mẹ trải qua những cung bậc cảm xúc khó khăn: sốc, buồn, tự trách, hay thậm chí là bất đồng trong gia đình.
Trong những lúc ấy, xin ba mẹ hãy nhớ:
👉 “Khi ba mẹ vững vàng, con mới có thể an yên.”
Một vài cách để chăm sóc chính mình
– Kết nối với những cha mẹ có hoàn cảnh tương tự để sẻ chia.
– Chủ động tìm đến chuyên gia tâm lý, nhà tham vấn để được lắng nghe.
– Tham gia những buổi giao lưu, sinh hoạt cộng đồng, nơi có không gian đồng cảm.
💡 Chúng tôi mong muốn không chỉ là nơi học tập cho trẻ, mà còn là nơi an yên cho phụ huynh. Nếu ba mẹ cần một cuộc trò chuyện ấm áp, xin hãy liên hệ – đừng coi đó là thủ tục, mà đơn giản là một buổi ngồi lại để sẻ chia cùng chuyên gia hoặc người đồng hành.
Hành trình cùng con có thể nhiều gian nan, nhưng tình yêu thương của ba mẹ chính là ánh sáng dẫn đường. Việc ba mẹ chủ động tìm kiếm thông tin, quan sát con và kiên nhẫn đồng hành là nền tảng quan trọng nhất để con được phát triển theo cách riêng của mình.
Xin nhớ rằng: trên hành trình này, ba mẹ không bao giờ đơn độc. Chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành cùng ba mẹ và con.
